САЙРАМСКОЕ ВОССТАНИЕ, РЕЗУЛЬТАТЫ И ЕГО ОБЩИЕ ЧЕРТЫ И ПРИЗНАКИ С ДРУГИМИ НАЦИОНАЛЬНО-ОСВОБОДИТЕЛЬНЫМИ ВОССТАНИЯМИ В КАЗАХСТАНЕ

Abstract

Мақалада өткен ғасырымыздың 30 жылдарындағы Сайрам ауданындағы халық көтерілісі, оның себептері мен салдары туралы мәселе қарастырылған. Түркістан облысының Сайрам ауданы халық тығыз қоныстанған негізінен диханшылықпен айналысқан өңір. Ұлттық құрамы әр түрлі өңірде Кеңестік тоталитарлық жүйенің орныауымен бірге халықтың қалыпты даму үрдісі де бұзылды. Әсіресе бұл жағдай күштеп ұжымдастыру, жеке меншікке қарсы бағытталған зорлықшыл әрекеттермен ұштасқан саяси науқан тұсында күшейе түсті. Мұның соңы халықтың жаппай наразылығын тудырып бүкіл елді қамтыған стихиялық сипаттағы ұлт-азаттық көтерілістерге ұласты. Сондай ұлт-азаттық сипаттағы көтерілістің бірі Сайрам көтерілісі болатын. Сайрам көтерілісі турасында архив қорларында сақталған осыған дейін беймәлім болып келген материалдар негізінде жазылған бұл мақалада Сайрам көтерілісінің барысы, оған қатысушылардың нақты тізімі, сонымен қатар оларға тағылған айып түрлері мен кесілген жаза сипаты толығымен талданды. Мақалада Сайрам көтерісімен қатар Қазақстанда орын алған басқа да ұлт-азаттық көтерлістердің кейбірі салыстырмалы тарихи тұрғыда қарастырылып, Сайрам көтерілісмен ортақ сипаттары,салдары мен сәтсіздікке ұшырау себептері көрсетілді. Сайрам көтерілісі бұрын соңды зерттеу нысанына айналмаған сонылығымен ерекшеленеді. Кілт сөздер: Ұлтшыл элементтер, ОГПУ, көтеріліс, контреволюция, НКВД, ұжымдастыру, колхоз В статье рассматривается вопрос о народном восстании в Сайрамском районе в 30-е годы прошлого века, его причинах и последствиях.Сайрамский район Туркестанской области является густонаселенным преимущественно оседлым регионом.В регионе с с разным национальным составом установлением советской власти нарушена тенденция к нормальному развитию населения. Особенно обострилась эта ситуация при насильственной коллективизации, политической кампании, сопряженной с насильствен-ными действиями, направленными против частной собственности. Это привело к национально-освободительным восстаниям стихийного характера, охватившим всю страну, вызвавшим массовое недовольство населения. Одним из таких восстаний национально-освободительного характера было Сайрамское восстание. В этой статье, написанной на основе ранее неизвестных материалов, хранящихся в архивных фондах Сайрамского восстания, полностью проанализирован ход Сайрамского восстания, точный список его участников, а также виды предъявленных им обвинений и характер наказания.Наряду с Сайрамским восстанием в статье были рассмотрены некоторые из других национально-освободи-тельных восстании, произошедших в Казахстане в сравнительно историческом контексте, показаны общие черты, последствия и причины неудач Сайрамского восстания. Сайрамское восстания раньше не был обьектом исследования Ключевые слова: националистические элементы, ОГПУ, восстание, контрреволюция, НКВД, коллективизация, колхоз The article discusses the issue of the popular uprising in the Sairam district in the 30s of the last century , its causes and consequences.Sairam District of Turkestan region is a densely populated region, mainly engaged in dikhanate.Along with the establishment of the Soviet totalitarian system in different regions of national composition, the trend of normal development of the population was disrupted. Especially this situation intensified during the political campaign , which was accompanied by violent collectivization, violent actions directed against private property. This was followed by National Liberation uprisings of a spontaneous nature, which caused mass discontent of the population and covered the entire country. One of these National Liberation uprisings was the Sairam uprising. This article ,written on the basis of previously unknown materials stored in archival funds about the Sairam uprising,completely analyzed the course of the Sairam Uprising, a specific list of its participants, as well as the types of charges against them and the nature of the punishment.In the article,along with the Sairam uprising,some of the other national liberation uprisings that took place in Kazakhstan were considered in a comparative historical context, the common characteristics, consequences and reasons for the failure of the Sairam uprising were shown. The Sairam Uprising has not been the subject of research before Keywords: nationalist elements, OGPU,uprising, counter-revolution, NKVD,collectivization,collective farm