НЕКОТОРЫЕ ВОПРОСЫ, КАСАЮЩИЕСЯ ПОЛИТИКИ КОНФИСКАЦИИ КАЗАХСКИХ БАЕВ В 1928-1929 гг. (НА ПРИМЕРЕ АЛМА-АТИНСКОГО ОКРУГА)

Abstract

Бұл мақала жергілікті, аймақтық және орталық архивтердің материалдары негізінде «Алматы округіне қарасты қазақ байларын кәмпескелеу саясатының» себептері мен барысын талдауға арналған. Сондай-ақ байларды кәмпескелеу барысында, яғни оларға қарсы мемлекет тарапынан жасалып жатқан жазалау шараларына да назар аударылады. Байларды жаппай кәмпескелеу мен оларды жазықсыз жазаға тартудың салдары олардың жанұясы мен туған-туыстарының да қуғын-сүргінге ұшырап, зобалаңға ұшарағаны қарастырылады. Жазықсыз зардап шекендер отбасымен бірге туған жері мен елін тастап босқынға ұшыраса, кейбірі жесір мен жетім атанды. Бір ауылды, немесе бір әулетті бағып- қағып, жұмыспен қамтып, қамқорлығына алып отырғанбай әулеттер «қылмыстыға» айналып, жазалаушылардың жетегінде кетті. Тарихи құжаттарда, архив материалдарында тәркілеуге ұшыраған байларға қатысты мәліметтер өте жүйесіз және «халық жауы» ретінде бұрмаланып жазылғаны белгілі. Көптеген іс-қағаздарын байларды оқымаған «надандар» қатарында санап, қараңғы халықты сүліктей сорған басбұзарлар ретінде толтырған. Сонымен мақалада жазықсыз жапа шеккен би, болыс әулетінің ұрпағына қарсы жүргізілген кәмпескелеу саясатының мән-жайын талдау болып табылады. Түйін сөздер: Қуғын-сүргін, бай-кулак, кәмпеске, ұжымдастыру, тап, геноцид, сталинизм, Алматы округы, «Қосшы», ашаршыдық, жер аудару. В данной статье проведен анализ причин и рассмотрен процесс проведения политики «конфискации казахских баев Алматинского округа» на основе материалов местных, региональных и центральных архивов РК. Рассмотрены различные карательные меры, которые государство применяло в отношении баев в процессе конфискации их главного богатства – скота. Так же дан анализ последствий масштабных конфискаций, которые коснулись не только баев, но и их семей, близкого круга родственников, так как все они подвергались репрессиям и преследованием. Документы архивов показывают картину, когда массы невинных жертв целыми семьями вынуждены были покинуть свою родину и стали беженцами, разведенными, вдовами и сиротами. Таким образом, в статье показывается крушение роли баев в казахском обществе, которые прежде выступали организующим центром целого аула, заботились о своем роде и племени, их хозяйственном благополучии. Теперь, в соответствии с политикой конфискации, баи превращались в «преступников» и наказывались как судебными так и внесудебными институтами. В статье дается широкий спектр исторических документов, архивных материалов, где есть сведения о конфискованных баях, которые представлены как «враги народа», необразованные эксплуататоры простых казахов-бедняков. Анализ документов показывает, что политика конфискации проводилась спонтанно, приводила к тяжелым последствиям, которые признавала сама партийная верхушка и иногда вынуждена была исправлять свои ошибки. Таким образом, в статье на широкой источниковой базе анализируются многие аспекты политики конфискации казахских баев и ее трагические последствия. Ключевые слова:Репрессия, бай-кулак, конфискация, коллективизация, геноцид, сталинизм, Алматинский округ, «Косчи», голод, депортация. This article analyzes the reasons and considers the process of implementing the policy of "confiscation of Kazakh bays of the Almaty district" based on materials from local, regional and central archives of the Republic of Kazakhstan. Various punitive measures that the state applied against the bays in the process of confiscation of their main wealth – cattle are considered in it. The article also analyses the consequences of large-scale confiscations, which affected not only the bays, but also their families, a close circle of relatives, since they were all subjected to repression and persecution. The archive documents show a picture when the masses of innocent victims were forced to leave their homeland and became refugees, divorced, widows and orphans. Thus, the article highlights the collapse of the role of the bays in Kazakh society, who previously acted as the organizing center of the whole village, took care of their tribes and their economic well-being. Now, in accordance with the confiscation policy, the bays were turned into "criminals" and punished by both judicial and non-judicial institutions. The article provides a wide range of historical documents, archival materials, where there is information about confiscated bays, who are presented as "enemies of the people", uneducated exploiters of ordinary poor Kazakhs. The analysis of the documents shows that the policy of confiscation was carried out spontaneously and led to serious consequences, which the party leadership itself recognized and sometimes had to correct their mistakes. The article considers many aspects of the policy of confiscation of Kazakh bays and its tragic consequences on a broad source base. Key words:Repression, bayas-peasant, confiscation, collectivization, genocide, Stalinism, Almaty district, Koschi, famine, deportation.