Âşıklığa Geçiş Sürecinde Rüya ve Bâde Motifi: Diyarbakırlı Âşık Mah Turna

Abstract

Güneydoğu Anadolu Bölgesi, geçmişten günümüze çok sayıda Alevi ocağının mevcut olduğu bir coğrafya olmuştur. Bu bölgede yer alan Diyarbakır’da birçok ocak tespit edilmiştir. Diyarbakır, uzun yıllar ocakların canlı bir şekilde ritüellerini icra ettikleri bir yerdir. Yakın geçmişe kadar cem ritüellerinin canlı bir şekilde icra edildiği Diyarbakır ocakları, birçok talibin buraya belirli zamanlarda gelmesine hatta bazılarının buraya yerleşmesine sebep olmuştur. Günümüzde ise tam tersi bir durum söz konusudur. Diyarbakır’da Alevi inancına mensup topluluk oldukça azalmış ve cem ritüellerini gerçekleştiremeyecek duruma gelinmiştir. Zengin Alevi kültürüne sahip olan Diyarbakır’da birçok zakir ve âşık yetişmiştir. Çalışmamızda Diyarbakırlı Alevi bir âşık olan Mah Turna’nın şiirlerinden hareketle Mah Turna’nın âşıklık geleneği içindeki yeri ve önemi incelenmiştir. Mah Turna’nın bir kadın âşık oluşu çalışmamızın temelini oluşturmaktadır. Yakın geçmişe kadar kadın âşıkların çok fazla incelenmediği göz önünde bulundurulunca bu çalışmanın alana az da olsa katkı sağlayacağını umuyoruz. Son yıllarda kadın âşıklar üzerine daha fazla çalışma yapıldığı görülmüştür. Eski zamanlarda derleme çalışmaları yapılırken kadın yaratıcılar büyük çoğunlukla göz ardı edilmiştir. Sadece kaynak kişi bulunmadığı zaman kadın icracılara başvurulmuştur. Günümüzde yapılan çalışmalar çok fazla kadın âşığın olduğunu göstermiştir. Bu sebepten biz de bu tür çalışmalara destek olmak için bir kadın âşığı ele alıp incelemeyi uygun bulduk. Mah Turna Alevi âşıklık geleneğinin önemli bir yaratıcısı ve taşıyıcısıdır. Rüyasında Hz. Muhammet’in elinden bâde içerek âşıklık mertebesine ulaşan Mah Turna, âşıklık geleneği içinde bâdeli âşık grubunda yer alır. Alevi geleneği içinde büyüyen, cemlere ve Yas-ı Muharrem ayinlerine katılan Mah Turna geleneğin canlı tanığı ve yaratıcısıdır. Mensup olduğu Alevi topluluğunun inançları Mah Turna’nın âşıklık kimliğine damga vurmuştur. Kadın âşıkların yaşadığı bütün olumsuzlukları kısmen de olsa Mah Turna da yaşamıştır. Ama o birçok zorluğu göğüsleyerek âşıklık geleneğini sürdürmeye devam etmiştir. Âşık Niyazi’den hece ölçüsü ile şiir yaratmayı, zakir Bektaş Atabay’dan divan sazını, zakir Hanifi Atabay’dan ise çöğür çalmayı öğrenmiştir. Mah Turna usta-çırak eğitiminden geçmiş bâdeli bir âşıktır. Mah Turna’nın hayatı hakkındaki bilgiler ve şiirler Bülent Akın tarafından hazırlanmış Diyarbakırlı Bir Halk Şairi Âşık Mah Turna adlı çalışmadan alınmıştır.