An Evaluation the Reading Traditions and Culture in the Ottoman Empire

Abstract

Bu çalışmada Osmanlı toplumunda yaygın olan kitaplar hakkındaki literatür, kaynakları bakımından değerlendirilmekte ve bu kitapların okunduğu mekanlar üzerinde durulmaktadır. Literatüre baktığımızda halk arasında çok popüler olduğu ya da okunduğu iddia edilen birtakım kitap listeleri karşımıza çıkmaktadır. Bu listelerde yer alan kitapları terekelerde yer alan kitap kayıtlarıyla karşılaştırdığımızda bir kitap için Osmanlı imparatorluğunun tüm dönemlerinde yaygın olduğunu öne sürmenin çok da sağlıklı olmadığı ve aslında dönemsel olarak değişkenlik gösterdiği görülmektedir. Halkın okuduğu, halk arasında yaygın olan kitaplar kavramının çok net bir çerçevesinin çizilemeyeceği, genellikle bu yanılgının 19. ve 20. yüzyıldaki basılı kültürün etkisiyle oluştuğu anlaşılmaktadır. Mesela Muhammediye gibi yüzyıllar boyunca Osmanlı toplumu için muteber kitap statüsünde olan bazı kitaplar için bir noktaya kadar doğru olsa da bunun dışındaki eserlerin birçoğunun sanıldığı kadar her bölgede yaygın ve çok okunan kitaplar olmadığı ya da popülaritesinin bazı dönemler attığını bazı dönemler azaldığını söyleyebiliriz. Mesela Fuzuli'nin Hadikatü’s-süeda gibi bugün çok az bilinen fakat tereke ve literatüre yansımış çalışmalarda belli kesimlerde daha çok yaygınlaştığı görülen eseri örneğinde olduğu gibi bölgesel ve dönemsel farklılıkların da kitap okuma kültüründe oldukça etkili olduğu görülmektedir. Yine literatürdeki çeşitli çalışmalar üzerinden okuma mekanlarının bir değerlendirmesi yapılmıştır. Bu mekanlar, Osmanlıda okuma geleneği ve kültürünü devam ettiren fiziksel alanları temsil etmesi bakımından önemlidir. Mesela okuma notları üzerinde yapılan çalışmalar bizlere tahminlerimizin çok ötesinde birçok farklı mekânda farklı türde kitapların okunduğunu ve bunların da aslında farklı muhitlerden çok sayıda insana ulaştığını göstermektedir.