Moğollarda Aristokratik Devlet Geleneğinin Temelleri ve Uygulaması

Abstract

Türkler gibi Moğollar da aristokratik devlet geleneğine sahiplerdi. Her iki milletin de benzer mitolojik hafızaları vardı. Türkler, farklı boy ve ailelere mensup olarak çok sayıda devlet kurmuşken; Moğollar için Borcigin olmaktan öte Cengizli olmak, Asya bozkırlarındaki iktidar savaşlarının en önemli silahıydı. Cengiz Han, aristokrasi içinde doğmuş; fakat tüm varlık ve gücünü kaybetmiş bir figür olarak karşımıza çıkar. Bu esnada Moğol toplumu, efendileri etrafında toplanmış, bağımlı yığınlar olarak yaşama tutunmaya çalışıyorlardı. Reşidüddîn’in ifadesiyle “soylu; fakat açlığı ve susuzluğu bilen bir lidere” ihtiyaç vardı. Cengiz Han bu beklentiye cevap verirken, gücünü toplamak için bozkırın güçlü aristokratlarından yardım gördü; fakat hemen ardından ilk darbeyi onlara indirdi. O, eşitler arasında birinci olmak istemiyordu. Gökyüzündeki Tanrı gibi; yeryüzünde tek olmak istiyordu. Bu nedenle kurmakta olduğu imparatorluğun aristokratik devlet temelini yeniden inşa etti. Sivil aristokrasiyi, askerî hiyerarşi içinde güdümlü hale getirdi. Güven ve sadakate dayalı yükselen yeni zümreler oluşturdu. Fakat yerleşik toplumlarla temas neticesinde iki önemli sorun ortaya çıktı. Bunlardan birisi, zaten yerleşik aristokrasinin kendisiydi. Diğeri ise daha önce güdümlü hale getirilen; fakat iktidarı, değişmek ve yozlaşmak ile suçlayan göçebe bozkır aristokrasisiydi. Bu çalışmada, Cengiz Han’dan önce de varlığı bilinen aristokratik toplum düzeni ve Cengiz Han ile kurumsallaşan yeni tip aristokratik devlet geleneğinin değişim, dönüşüm ve uygulama pratiğine yer verilmiştir.