ATATÜRK DÖNEMİ TÜRK HAVACILIK FAALİYETLERİ VE HAVACILIK FAALİYETLERİNİN GELİŞİM SÜRECİ

Abstract

Insanoglunun en onem verdigi isteklerin basinda ucmak vardir. 11. yuzyildan itibaren kuslar taklit edilerek ucmak istenmistir. Ozellikle medeniyetin ilk kuruldugu topraklar olan Anadolu’da ucmak istegi ilk kez burada yasamis mucitler tarafindan denenmistir. 18. ve 19. yuzyillara geldigimizde ise artik motorlu ucaklarin ilk ornekleri denenmeye baslanmistir. Osmanli Devleti bu gelismelere duraklama ve yikilma doneminde tanik oldugundan ekonomik sebepler basta olmak uzere bircok sebepten takip edememistir. Balkan Savaslari ve Trablusgarp Savasi’nda ucaklarin kendilerine karsi ciddi anlamda kullanilmasi Osmanli Devleti’ni bu alanda calismalar yapmaya mecbur birakmistir. Ilk olarak Almanya ve Fransa’ya ogrenciler gonderilerek pilot egitimine onem verilmis ve daha sonra ucus okullari acarak bircok pilotun yetismesini saglamistir. Osmanli Devleti havacilik faaliyetlerine onem verse de ucak uretiminden cok satin almaya yonelmis ve uluslararasi havacilik sektorunde oldukca geride kalmistir. Turk tarihinde en onemli havacilik faaliyetleri Turkiye Cumhuriyeti’nde Mustafa Kemal Ataturk ile baslamistir. Yeni Turk devletinin kurulmasiyla birlikte devletin gelisimi icin gerekli olan alanlarda kalkinma planlari olusturulmustur. Havacilik sektorude diger kalkinma politikalari ile hareketlenmistir. Havacilik alanindaki politikalar Ataturk’un “Istikbal goklerdedir” dusuncesi ile birlikte desteklenmis ve gerek devlet eli ile gerek ise ozel tesebbusler devletin ilk kurulusundan itibaren baslamistir. Yeni Turk devleti Turk Tayyare Cemiyeti’nin kurulmasi ile ucak ihtiyacini karsilamayacak girisimleri sekillendirecek planlamayi kurumsallastirmistir. Devlet girisimleri destekleyerek uluslarasi pazarda soz sahibi gelismeleri yakalamayi dusunmustur. Kayseri Ucak Fabrikasi’nin acilmasi ile devlet patentini aldigi ucak prototiplerini seri uretime gecirmistir. Artik ucak uretimi devlet eliyle baslamistir. Turk havacilik tarihinde havacilik alaninda onemli bir isim olan Vecihi Hurkus’un sivil havacilik alanindaki girisimleri ilk ozel tesebbustur. Hurkus’un I. Dunya Savasi yillarinda ve Kurtulus Savasi yillarinda havacilik basarilarini yeni Turk Devleti’nde de devamettirme istegi havacilik alanindaki girisimlerinin yogunlasmasini saglamistir. Hurkus yeni pilotlarin yetismesi ve ucak uretimi icin onemli girisimlerde bulunduysada ekonomik sebepler ile hayallerini gerceklestirememistir. Bir diger onemli ozel mutesebbis ise Nuri Demirag’dir. Sivas’in Divrigi ilcesinde dogup buyuyen Demirag, basarili bir ogrencilik doneminden sonra Ziraat Bankasi’nin yaptigi sinavi kazanarak bankaci olmustur. Gorevindeki basarilar onun onemli bir mufettis olmasini saglamistir. Demirag her ne kadar devlet memurlugunda basarili olsada ticaret zekasi onu ticarete yonlendirmistir. Istanbul’un I. Dunya Savasi’ndan sonra isgal edilmesiyle baski altina giren Demirag istifa ederek ticarete atilmis. Sigara kagidi isi ile ticarete baslayan Demirag daha sonra insaat sektorune atilmis ve basta Turkiye’nin demiryollari insaasi olmak uzere bircok insaat isine girismistir. Bir zaman sonra yaptigi projeler ve girisimler ile ulkenin en zengini olan Demirag en buyuk hayali olan havacilik sektorunde girisimlere baslamistir. Demirag, ucak fabrikasi, hava sahasi, gok okulu ve hangarlar ile genis capta ise girismistir. Donemine gore uluslarasi havacilik sektorunde dikkatleri uzerine cekecek olan Nu.D. 36 ve Nu.D. 38 ucaklari Demirag’in ucak fabrikasinda uretilmistir. Etimesgut Ucak Fabrikasi’nin kurulmasi ise devlet eliyle yapilan bir diger onemli girisimdir. Etimesgut Ucak Fabrikasi ile II. Dunya Savasi siralarinda Turkiye’nin ucak ihtiyacini buyuk olcude karsilamaya calisilmistir. Bu fabrika havacilik alaninda ihtiyaclari karsilamaya yonelik onemli devlet fabrikasidir. Bu fabrikada digerleri gibi ayni akibet gormustur. Ataturk ile her alanda oldugu gibi havacilik alaninda da onemli girisimler olmus fakat Ataturk doneminde baslayan havacilik faaliyetleri onun olumu ile eski onemini kaybederek bir bir yok olamaya baslamistir. Ismet Inonu’nun “Milli Şeflik” doneminde gerek Marshall Plani ile gelen yardimlar gerekse ucaklarin uretilmesine karsi cikan devlet kademesinde soz sahibi kisilerin baskisi ile havacilik sektoru tamamen bitmistir. Bu calismada Ataturk doneminde baslayan havacilik faaliyetlerinin gelisim sureci ve akibeti hakkinda bilgi verilmistir.