ORDUNUN AT GÜCÜNÜ GELİŞTİRMEK: BİR ASKERÎ ÇİFTLİK OLARAK BAĞDAT VEZİRİYE ÇİFTLİK-İ HÜMÂYUNU (1893-1913)

Abstract

Bu çalışmada II. Abdülhamid döneminde Osmanlı Devleti ordusunun ihtiyaç duyduğu atların cins olarak iyileştirilmesi ve sayıca artırılması için Çiftlikât-ı Askeriye Nezâreti’ne bağlı olarak açılan Bağdat Veziriye askerî çiftliği ele alınmıştır. Merkezileşen Osmanlı Devleti’ndeki süvarinin ihtiyaç duyduğu atların tedarik edilmesi artık merkezi hükûmetin sorumluluğundadır. Bu çerçevede II. Mahmud’dan itibaren faaliyet göstermeye başlayan askerî çiftliklerin sayısı II. Abdülhamid döneminde artırılmıştır. II. Abdülhamid döneminde açılmış olan Veziriye çiftliği de bu çerçevede konjonktürel konumu, 6. Orduya merkez oluşu, Dicle ile Diyala nehirlerine yakınlığı ve safkan Arap atlarına sahip konar-göçer aşiretlerin bu bölgede bulunmalarından dolayı Bağdat’ta faaliyet göstermiştir. Bu çiftlikte Aneze ve Şammar gibi aşiretlerden damızlık olarak satın alınan veya hediye olarak kabul edilen safkan Arap aygır ve kısrakların kullanılarak at cinsinin iyileştirilmesi ve sayıca çoğaltılması amaçlanmıştır. Bilhassa II. Abdülhamid dönemi boyunca faaliyet gösteren bu askerî çiftliğin en büyük sorunu su olmuştur. Su setlerinin ve isale hatlarının inşasında yaşanan sorunlar ve at yetiştiriciliği için düzenli bir plan ve programın uygulanmıyor oluşu sebebiyle Veziriye çiftliğinde arzu edilen amaçlara tam anlamıyla ulaşılamamıştır. İttihat ve Terakki yönetiminin iktidarı ele geçirmesinden sonra Veziriye çiftliği idaresi Maliye Nezâreti’nin kontrolüne alınmış, söz konusu damızlık hayvanlar satılmıştır. Faaliyetlerinin sınırlı bir ziraata indirgendiği Veziriye çiftliğinde devam eden su sorunundan dolayı ordunun at ihtiyacı için kurulan Remont deposu uygulamaya geçirilememiştir. Bu çerçevede diğer askerî çiftliklerde olduğu gibi Veziriye çiftliğinde at yetiştiriciliği, hayvancılık ve tarımsal faaliyetler arzu edilen üreticilik seviyesine ulaşmamıştır.