Nizâmülmülk Üzerine Bir Bibliyografya Denemesi

Abstract

Tarihte var olmuş tüm liderlerin, düşünürlerin, askerlerin ya da sanatçıların ölümlerinden sonra ne kadar süre hatırlanacakları, onların geleceğe bıraktığı miras ile ilişkilidir. Türk tarihinin önemli devlet adamlarından ve düşünürlerinden biri olan Nizâmülmülk’ün vefatından 931 sene geçmiş olmasına rağmen, hakkında hâlâ birçok akademik yayın yapıldığı ve isminden saygıyla bahsedildiği görülmektedir. Selçuklu devletine 29 yıl vezirlik yapmış olan Nizâmülmülk, askeri ikta sistemini oluşturmuş, divan ve saray teşkilatını düzenlemiştir. Onun getirdiği bu yenillikler ardılı olan Türk devletleri tarafından da devam ettirilmiştir. Bu sebeple Türk idari teşkilatının kurucuları arasında ismi zikredilen Nizâmülmülk, bir devlet adamı olmasının yanında ilim ile de ilgilenmiştir. Hicri 467. yılda Sultan Melikşahla beraber astronomi bilginlerinin bir araya gelmesini sağlayan Nizâmülmülk, Sultan Melikşah’ın Celâlüddevle lâkabına nisbetle Celâlî takvimi adı verilen bir takvim düzenlenmesini sağlamıştır. Dönemin siyasi karışıklıkları neticesinde ehlisünnet ilmini canlı tutmak ve geliştirmek amacıyla kendi adıyla anılan Nizâmiye Medreseleri’ni kurmuştur. Türk dünyasına kattığı tüm bu idari ve ilmi değerlerin yanında gelecek hükümdarlara yol gösteren bir de siyasetnâme yazmıştır. Melikşah’ın isteği ile hazırladığı “Siyasetnâme” adlı eserinde devletin oluşumu, işleyişi, kurumları ile kurumların aksayan tarafları ve alınacak tedbirler hakkında günümüzde de etkisi hâlâ süren öğütler vermektedir. Türk dünyasına siyasi, askeri ve ilmi katkıları olan Nizâmülmülk’ün hakkında çeşitli bilim dallarında sayısız akademik çalışma yapılmıştır. Ancak bu çalışmaları sunan bir bibliyografya bulunmamaktadır. Oysaki akademik çalışma yapmak isteyen araştırmacılar öncelikle araştırmayı planladıkları konunun daha önce çalışılıp çalışılmadığını tespit etmeleri gerekmektedir. Çalışma konusu ile ilgili kaynakların listesine ulaşmak bu sebeple elzemdir. Bu nedenle bibliyografya çalışmaları araştırmacıların ilgi duydukları konuyla ilgili ilk müracaat ettikleri kaynakların başında gelmektedir. Selçuklular hakkında 2006’da Fazlı Konuş tarafından “Selçuklular Bibliyografyası” adlı bir kitap yayınlanmıştır. Ancak bu kitapta vezir Nizâmülmülk hakkında ayrı bir bölüm bulunmamaktadır. Bu çalışmada ise doğrudan ya da çalışmanın büyük kısmında Nizâmülmülk’ü ele alan kitap, kitap bölümü, lisans üstü çalışmalar, makale, bildiri vb. gibi eserler incelenip bunların tam künyeleri verilmiştir. Konu hakkında pek çok araştırma yapılmış olmasına rağmen bu çalışmaları kapsayan derli toplu bir bibliyografya bulunmadığından dolayı bu çalışma türünün ilk örneğini oluşturmaktadır.