MAHTUMKULU NUN ŞİİRLERİNİN ELEŞTİREL SÖYLEM ÇÖZÜMLEMESİ BAKIMINDAN İNCELENMESİ

Abstract

“Firâki” mahlasini kullanan Mahtumkulu, Turkmen yazili edebiyatinin kurucusu olarak kabul edilmektedir. Mahtumkulu, Turkmenler icin oldugu kadar Turk dunyasi icin de ortak bir deger ve birlestirici bir unsurdur. Mahtumkulu’nun yasadigi XVIII. yuzyilda Turkmenler, Iran Şahligi ve Hive Hanligi’nin agir baskilarina maruz kalmistir. Mahtumkulu, halkinin basini dik tutmak ve oz guvenini saglamak amaciyla Turkmenlerin ruhunu yucelten, milli hislerini canli tutan etkileyici siirler yazmistir. Arastirmada; Iran Şahligi’nin ve Hive Hanligi’nin dayattigi egemenlige dayali kimlik karsisinda, Turkmenlerin XVIII. yuzyilda gelistirmeye ve canli tutmaya calistiklari oz-temsil hakkina dayanan tabii karar verme iradesinin olusturdugu zitlik ele alinmistir. Mahtumkulu’nun sairliginin ve bilge kisiliginin bu direnisteki rolu irdelenmis, sairin soz konusu siirleri elestirel soylem cozumlemesinin (critical discourse analysis) temel unsurlari olan guc ve ideoloji baglaminda incelenmistir. Bilindigi gibi, elestirel soylem cozumlemesi, dil bilimsel analiz ve sosyal teori ile de yakindan ilgilidir. Sosyal teoriyi baslangic noktasi olarak almak iddiasinda olan elestirel soylem cozumlemesi, sosyal teorideki guc ve ideoloji arasindaki iliskileri gosterir. Soylem ve guc iliskileri arasindaki iliskilerin analizi icin oncelikle soylemin ozel formlarina ya da gucun kaynagina muracaat etmemiz gerekir. Ikinci olarak da zihnimiz tarafindan kontrol edilen davranislari analiz etmemiz gerekir. Arastirmanin sonucunda; Mahtumkulu’nun, yalnizca Turkmen yazili edebiyatini kuran guclu bir sair degil, ayni zamanda kitleleri etkileyen soyleme sahip bir ideolog ve aksiyoner oldugu kanaatine varilmistir.