GAZZÂLİ'DE BİLGİNİN MAHİYETİ SORUNU

Abstract

Islam dusunce tarihinde Ibn Sina’dan sonraki surecte kavramsal-teorik duzlemde gerceklesen degisim ve donusumun izini suren calismalarda bir sekilde Gazzâli’ye (o. 505/1111) atif yapilmasi kacinilmazdir. Gazzâli’nin Messâi felsefeye yonelik meydan okumasinin varlik (ontoloji), insan (psikoloji) ve bilgi (epistemoloji) acisindan muteahhirin donemi kelam dusuncesine miras biraktigi uc onemli tartisma konusu vardir: Nedensellik, soyut nefs ve zihni varlik. Soyut nefs gorusunun kelam dusuncesinin bir parcasi haline gelmesi, bilgi teorisinin de dogal olarak bu degisimden payini alip almadigi sorusunu akla getirmektedir. Gazzâli’nin, nefs teorisindeki donusumu bilgi teorisine tasiyip tasimadigi sorusunu eksene alan bu makale iki iddiayi temellendirme amaci tasimaktadir: i. Nefsin mucerred bir cevher oldugu fikrini kabul eden Gazzâli’nin dusuncesini, salt kavramsal cerceveyi dikkate alarak teknik anlamda zihni varliga referansla sorgulamak mumkun degildir. ii. Bilginin tanimi soz konusu oldugunda, Gazzâli’nin kullandigi kavramlar onun mana (misal) teorisini kabule yakin durdugu izlenimini vermektedir. Diger taraftan bilginin zati cins ve fasli iceren bir tanimini yapmanin cok zor oldugu gorusunu benimsemesi itibariyla Gazzâli, bilgiyi bir tur ‘inkisaf’ olarak goren yaklasimi tercih etmektedir. Bu baglamda once Gazzâli’nin soyut nefs teorisiyle ilgili tavri ortaya konulacak, ardindan bilgi ve tumeller sorunu baglaminda soz konusu iddialar temellendirilecektir.