Aydınlanmada Din Problematiği ve İskoç Aydınlanmasına Etkisi The Problematics of Religion in the Enlightenment and Its Impact on the Scottish Enlightenment

Abstract

Aydınlanma dönemi üzerine o kadar çok görüş ortaya konmuştur ki, tanımı, muhtevası ve etkisi ile üzerinde uzlaşılması mümkün olmayan felsefi bir problematik olarak önümüzde durmaktadır. Aydınlanma hem kendi başına bir problematik hem de başat konularından olan din konusu ayrı bir problematik olarak değerlendirilmektedir. On sekizinci yüzyılla başlayan aydınlanma dönemi Tek tanrılı dinlerin egemen olduğu uzun bir zaman diliminin sonu olduğu için akla uygunluğu tartışmalı olan dinin etkisinin kırılması ya da tümden ortadan kaldırılması amacını içinde taşıdığı öne sürülmüştür. Bu tezi savunmak için aydınlanma döneminin filozoflarının tamamının natüralist, pozitivist, ateist ya da teist olduğu yönünde bir görüş egemen kılınmaya çalışılmıştır. Hem tarihsel gerçeklik açısından hem de felsefi tutarlılık açısından birçok yanlışlar, paradokslar ve çelişkiler içeren bu görüşleri kısmen genel daha çok da İskoç Aydınlanmasının üç önemli düşünürü çerçevesinde ele almak ve tartışmak bu makalenin ana konusunu oluşturmaktadır. Konu, filozofların bazı eserlerinden yola çıkılarak kimi akıl yürütmelerle tartışılmıştır. Makalede, aydınlanmanın mutlak bir din karşıtlığı aydınlanma filozoflarının tümünün de doğalcı, tanrıtanımaz ya da en fazla deist olabileceği yönündeki yaygın kanaatin yanlışlığı gösterilmeye çalışılmıştır.