Zderzenie ideologii i utopii. Jakobińskie ruchy społeczne XXI w. w świeckiej odsłonie

Abstract

W artykule punktem wyjściowym uczyniono teoretyczną analizę zjawiska ideologii i utopii na podstawie klasycznego dzieła socjologicznego Karola Mannheima, które skonfrontowano następnie z koncepcją Szemuela N. Eisenstadta przedstawioną w eseju O jakobińskim komponencie ruchów fundamentalistycznych. Powstała w ten sposób synteza stanowi model teoretyczny przydatny do prześledzenia owego „elementu jakobińskiego” występującego w niektórych ruchach społecznych. Zaproponowano badanie świeckich ruchów społecznych z pominięciem ruchów religijnych. W ramach analizy nurtów świeckich uwzględniono ruchy anarchistyczne oraz feministyczne. W konkluzji wskazano, że po pierwsze, zarówno wątki ideologiczne, jak też utopijne nie są obce różnym strukturom wiedzy i działaniom społecznym, procesom intelektualnym oraz społecznym, po drugie, wiedza społeczna generowana, dystrybuowana i umacniana w rozmaitych i różniących się od siebie środowiskach społecznych ma w gruncie rzeczy podobne źródła, struktury i genezę.