ความหมายของสัญลักษณ์ครุฑกับความสัมพันธ์ของสถาปัตยกรรมศาลากลางยุคมณฑลเทศาภิบาล กรณีศึกษามณฑลเทศาภิบาลในอีสาน

Abstract

บทความนี้เป็นการค้นหาความหมายของสัญลักษณ์ครุฑกับความสัมพันธ์ของสถาปัตยกรรมศาลากลาง ยุคมณฑลเทศาภิบาลในพื้นที่อีสาน โดยทำการศึกษาด้วยวิธีการแบบผสมระหว่างแนวคิดวงศาวิทยา (Genealogy) กับ แนวคิดสัญวิทยา (Semiology) ผลการศึกษาค้นพบว่า สัญลักษณ์ครุฑที่ติดบนหน้าบันอาคารศาลากลาง เป็นเสมือนตราพระราชลัญจกรที่ประทับลงบนอาคารเช่นเดียวกันกับพระราชสาส์น หรือ เอกสารอื่นๆ ที่ต้องประทับตราเครื่องหมายเพื่อแสดงให้รับรู้หมายถึงพระเจ้าแผ่นดิน อาคารศาลากลางจึงเป็นตัวแทนของพระมหากษัตริย์ และมีผลให้มณฑลพื้นที่รอบๆ อาคารเป็นดินแดน พระราชอำนาจ เนื่องจากอาคารมีความสถิตติดอยู่กับพื้นที่และยังเป็นศูนย์กลางการปกครองท้องถิ่นที่มีขอบเขตมณฑลชัดเจน และครุฑที่มีความหมายในจักรวาลวิทยาไตยภูมิและเครื่องหมายของกษัตริย์ เมื่อนําามาประทับอาคารความหมายเดิมจึงถูกปรับให้เข้ากับบริบทใหม่ของการปกครองเหนือดินแดน โดยอาคารเป็นตัวแทนการปกครองรัฐสมบูรณาญาสิทธิราชย์ อันแตกต่างจากจวนเจ้าเมืองแต่เดิมที่ไม่ได้เป็นตัวแทนของพระราชอำนาจส่วนกลาง ส่วนอาคารและมณฑลจึงมีนัยยะตามสัญญะแห่งพระราชอำนาจโดยตรง การตั้งอยู่ของอาคารศาลากลางที่มีตราสัญลักษณ์ครุฑจึงเป็นการสถาปนาอำนาจของกษัตริย์เหนือดินแดนมณฑลของอาคารนั้นอันเป็นเสมือนจุลจักรวาล (Microcosm)ของศูนย์กลางที่แห่งนั้น