TUNA BULGAR KENT MİMARİSİ: PLİSKA (681-893)

Abstract

VII. yüzyılın ilk yarısında Karadeniz’in kuzeyinde devletleşen Büyük Bulgar Kağanlığı’nın aynı yüzyılın ikinci yarısındaki çöküşü, Kağanlık varislerinin dört bir yana göç etmesine sebep olmuştur. Yeni yurt bulma amacıyla başlayan bu göçlerden biri Asparuh Kağan liderliğinde Balkanlara doğru, batı istikametinde gerçekleşmiştir. Aşağı Tuna’nın güney sınırında teşkilatlanan Bulgarlar, iki asır boyunca bu coğrafyaya hükmetmiş ve boy birliğini ihtiva eden Bulgar isminin ülke adına dönüşümünün mimarı olmuşlardır. Balkanlardaki konargöçer Türk kültürünün belirgin izlerini taşıyan ve 680’li yıllarda ilk olarak Bulgarların askerî karargâhı şeklinde kurulan Pliska, sonraki süreçte başkent hüviyeti kazanmıştır. XIX. yüzyılda Bulgaristan’ın doğusunda, Aboba Köyü yakınlarında gerçekleştirilen arkeolojik kazılarda keşfedilen buluntular ile Pliska’nın muhtemel konumu tespit edilmiştir. Bu tarihten itibaren gerçekleştirilen kazı çalışmaları sonucunda Pliska’nın mimari unsurlarla birlikte idari ve askerî özellikler taşıyan, ekonomik canlılığa sahip (ticari materyaller, zanaat mamulleri, tarımsal araç-gereçler) bir kent olduğu ortaya çıkmıştır. Göç ettikleri bölgeye eski inanç telakkileriyle yoğurdukları Saltovo-Mayat kültür unsurlarını getiren Bulgarlar, Balkanların yerleşik halklarının da dâhil olduğu bir kent kültürü yaratmayı başarmıştır. Eski bir yerleşim temeline sahip olmayan ve tamamen Bulgarlar öncülüğünde kurulan Pliska’nın mimari yapısı, hem konargöçer şehircilik kültürünün hem de Doğu Avrupa yerleşik şehircilik anlayışının girift bir manzarasını sunmaktadır.