Dede Korkut'taki Tepegöz

Abstract

Dede Korkut Destanları, Türk tarihi, coğrafyası, dili, edebiyatı, kültürü, sanatı ve daha birçok konu hakkında önemli bilgiler içermektedir. Dede Korkut’ta birçok kişi adı geçmektedir. Bunlardan biri Tepegöz’dür. Tepegöz’ün adı Dede Korkut Kitabı’nda bir boyda geçmektedir. Yokluklar, eksiklikler, sevgisizlik ve nefret, Tepegöz tipini şekillendirmiş, en sonunda Tepegöz, Oğuzlar’ın başına bela olmuştur. Basat Tepegöz’ü Öldürdüğü Boy ile Duha Koca Oğlu Deli Dumrul Boyu, Dede Korkut’ta tarihi en eski anlatılardır. Bu iki anlatının kökeni mitolojiktir. Bu iki anlatı mitolojiye ve inanışlara dayanmaktadır. Ancak tarihi süreç içerisinde, Türk tarihine paralel olarak, bir destanlaşma ve tarihileşme sürecine girmiş, kısmen tarihi kahramanları da bünyesine katarak, büyük oranda mitolojik, kısmen destani-tarihi bir görünüm de kazanmışlardır. Dede Korkut’taki Tepegöz tipinde en eskisi tarihin derinliklerine uzanan birçok tarihi-destani-efsanevi-mitolojik tabaka bulunmaktadır. Tepegöz’ün ve tek gözlü devlerin, en batıdan en doğuya kadar bütün Türk Dünyası’nda yaygın bir şekilde görülmesi, bu anlatı ve tipin ne kadar eski olduğunu da göstermektedir. Tepegöz Hikâyesi, Türklerin atalarının avcılık toplayıcılıkla uğraştıkları devirden hayvancılık ile uğraştıkları devre geçişlerinin bir yansımasıdır. Binlerce yıl öncesinden gelen, kökeni eski Türk Kamlarının/Şamanlarının kötü ruhlarla mücadelesini anlatan mit, inanış ve efsaneler (Tepegöz), tarihi süreç içerisinde kuşaktan kuşağa aktarımlarda, eski Türklerdeki aslan tarafından büyütülen çocuk hakkındaki efsane (Arslan Çocuk Hikâyesi) ile kaynaşmış, bu kaynaşma da Basat adlı bir kahramana ve Dede Korkut Oğuzlarına uyarlanmış, böylece altyapısında birçok mit, inanış, efsane ve tabakayı bünyesinde barındıran Basat Tepegöz’ü Öldürdüğü Boy ortaya çıkmıştır. Basat Tepegöz’ü Öldürdüğü Boy’da ve Basat-Tepegöz tiplerinde Türk tarihine paralel olarak uzanan birçok tarihi tabaka bulunmaktadır. Türk Dünyası’nın birçok bölgesinde ve başka milletlerde Basat Tepegöz’ü Öldürdüğü Boy’un farklı varyantları bulunmaktadır. Basat Tepegöz’ü Öldürdüğü Boy’da Tepegöz örneğinde topluma birçok mesajlar verilmektedir. Bu makalede, Dede Korkut’taki Tepegöz; adı, ailesi, tarihteki, Dede Korkut’taki ve destanlardaki yeri incelenmiştir.