БОРЬБА ДЕЯТЕЛЯ ЫДЫРЫСА МҰСТАМБАЙҰЛЫС ПАЛАЧАМИ СОВЕТСКОГО ОГПУ

Abstract

Мақалада ХХ ғасырдың 20-30 жылдарындағы Сталиндік саяси қуғын-сүргіннің салдарынан жазықсыз жазаланып, қуғын-сүргінге ұшыраған халқымыздың ардақты қайраткер тұлғаларының бірі – Ыдырыс Мұстамбайұлының 1933 жылы саяси тұрғыдан тұтқындалып, 1937 жылы атылып кеткенге дейінгі кезеңдегі қоғамдық саяси қызметі сараланады. Соңғы жылдарға дейін Ұлттық қауіпсіздік комитетінің, Ішкі істер министрлігінің архивтері жабық болғаннан кейін, оның 1933 жылдың қаңтарынан кейінгі, яғни сотталғаннан кейін мерзімі біткеніне қарамастан екінші рет неліктен сотталған, ол өзіне тағылған айыптарды қаншалықты мойындады, қашан және қай жерде қайтыс болды? Және тағы да басқа түйткілді сұрақтардың жауабын толық ашуға мүмкіндік болмай келген болатын. Саяси қуғын-сүргін құрбандарын толық ақтау жұмыстарына байланысты Мемлекет басшысының тапсырмасына сәйкес 2020 жылы 24 қарашада №456 «Саяси қуғын-сүргін құрбандарын толық ақтау жөніндегі комиссия құру туралы» жарлығы шыққаннан кейін, қайраткер тұлғаның қоғамдық саяси қызметіне байланысты зерттеулерді одан әрі жүргізуге мүмкіндік туды. Соның нәтижесінде, архив құжаттары негізінде оған тағылған айыптауларға байланысты көптеген заңсыздықтардың орын алғаны анықталды. Ыдырыс Мұстамбайұлы НКВД-ның жендеттері қаншалықты азапты тергеуге салса да, өзін антисоветтік ұйымды құрдым немесе соның мүшесі болдым деп мойындамаған. Зерттеуде, осы уақытқа дейін жабық болған архив құжаттары бойынша қайраткер тұлғаның өмірінің соңғы кезеңіндегі қоғамдық саяси қызметі жан-жақты талданады. В статье анализируется общественно-политическая деятельность одного из выдающихся деятелей казахского народа -Идриса Мустамбайулы, подвергшегося безвинному наказанию в результате сталинских политических репрессий 20-30–х годов ХХ века-в период его политического ареста с 1933 года и расстрела в 1937 году.После того, как архивы Комитета национальной безопасности, Министерства внутренних дел были закрыты до последних лет, не было возможности полностью раскрыть такие вопросы, почему он был осужден во второй раз после января 1933 года, то есть после его осуждения, несмотря на то, что его срок истек, насколько он признал обвинения, когда и где он умер? И не было возможности полностью раскрыть ответы на другие проблемные вопросы.В связи с работой по полной реабилитации жертв политических репрессий, в соответствии с поручением Главы государства 24 ноября 2020 года, после издания указа No456 «о создании комиссии по полной реабилитации жертв политических репрессий», стало возможным дальнейшее проведение исследований, связанных с общественно-политической деятельностью деятеля.В итоге на основании архивных документов было выявлено,что в связи с предъявленными ему обвинениями было много нарушений. Идрис Мустамбайулыне признавал, что создал или был членом антисоветской организации, сколько бы ни расследовали сотрудники НКВД. В исследовании дается комплексный анализ общественно-политической деятельности деятеля в последний период его жизни по закрытым до сих пор архивным документам. The article analyzes the socio-political activities of one of the prominent figures of the Kazakh people, Idris Mustambayuly, who was innocently punished as a result of Stalin's political repressions of the 20-30s of the twentieth century, during the period of his political arrest in 1933 and execution in 1937. After the archives of the National Security Committee, the Ministry of the Interior were closed until recent years, it was not possible to fully disclose such questions as to why he was convicted a second time after January 1933, that is, after his conviction, despite the fact that his time expired, how much did he admit to the charges, when and where did he die? And it was not possible to fully reveal the answers to other problematic questions. In connection with the work on the full rehabilitation of victims of political repression, in accordance with the instruction of the Head of State on November 24, 2020, after the issuance of Decree № 456 "on the establishment of a commission for the full rehabilitation of victims of political repression", it became possible to further conduct research related to the socio-political activities of the figure. As a result, on the basis of archival documents, it was revealed that there were many violations in connection with the charges against him. Idris Mustambayuly did not admit that he created or was a member of an anti-Soviet organization, no matter how much the employees of the People's Commissariat of Internal Affairs investigated. The study provides a comprehensive analysis of the socio-political activities of the figure in the last period of his life according to archival documents that have been closed so far.