CUMHURİYET’İN İLK YILLARINDA İSTANBUL’UN GÜNLÜK YAŞAMINDA YENİ BİR UYGULAMA OLARAK OTOMOBİLLERE TAKSİMETRE KONULMASI, YANKI VE YANSIMALARI

Abstract

Otomobilin Osmanlı başkentine giriş tarihi 20. yüzyılın ilk yıllarına tesadüf etmektedir. Otomobilin İstanbul’da kullanım aracı haline gelmesi ise İkinci Meşrutiyet’in ilanının sonrasında gerçekleşmişti. Şehirdeki otomobil sayısı, özellikle Cumhuriyet yıllarında artış göstermişti. Öte yandan Avrupa’da yaygınlığı olan taksimetrelerin İstanbul’da kullanılması düşüncesi 1908’de “kira arabaları” için gündeme gelmişse de ancak Cumhuriyet’in ilk yıllarında uygulanabilmişti. Nitekim İstanbul Şehremaneti, 1924’te bütün ticari araba ve otomobillere taksimetre konulması kararı almış ve taksimetre alımı için teklifleri değerlendirmeye gitmişti. İstanbul’da taksimetre uygulaması kararı, Otomobilciler Cemiyeti ve şoförlerin Şehremanetince zarar uğratıldıkları yönünde itirazlarını ortaya çıkarmış; taksimetre fiyatları, tamir yer ve ücretleri gibi çeşitli noktalar kamuoyunda tartışma konusu haline gelmişti. Tartışmalar Cemiyet-i Umumiye-i Belediye’nin görüşmelerine de yansımıştı. Şehremaneti ile şoförler arasında uzayan ve sürüp giden hatta farklı konuları içermeye başlayan tartışmalar, 1925’in başlarında şoförlerin belirlenen üç modelden birini seçerek kullanmalarıyla çözüme ulaşmıştı. 1926’nın ilk günlerinde taksimetrelere yönelik bir tarife yayınlanarak uygulamaya geçilmişti. Ancak azımsanmayacak oranda otomobile taksimetre takılmamış olduğundan Şehremaneti taksimetre siparişi vermiş olan otomobillerin çalışabilmesi için geçici bir tarife hazırlamak zorunda kalmıştı. Bu arada gündemi işgal eden konulardan taksimetre meselesi ve tartışmalar, bu mekanizmaların kaçak olup olmadığına kadar uzanmıştı. Yaklaşık iki yıl boyunca İstanbul’da Şehremaneti ile şoförler arasında bir hayli gürültü çıkartan ve kamuoyunu meşgul eden konulardan olan taksimetre meselesi, 1927 yılına doğru yavaş yavaş gündemdeki yerini kaybedecekti. Bu inceleme Cumhuriyet’in en erken evresinde, Türkiye’de ticari ulaşım araçlarına yönelik ilk uygulamalardan biri olan İstanbul’daki ticari otomobillere taksimetre takılması sürecini ele alarak şehri kalkındırma ve turizm merkezi haline dönüştürme çabalarından bir kesite ışık tutmayı amaçlamaktadır. Aynı bağlamda dönem içinde günlük yaşamın bir parçası olan şehrin ulaşım sorunlarına nasıl yaklaşıldığını ve bunları bir standart düzene kavuşturma çalışmalarını örneklemeyi amaçlamaktadır.