Tarihî Batı Türkçesi Tıp Metinlerinde Kırıntı (Küçük Parçalar) İle İlgili Söz Varlığı Denemesi

Abstract

Küçük parçalar anlamına gelen kırıntılar, Türkçenin söz varlığı içerisinde yoğun bir şekilde kullanılmaktadır. Ancak buna rağmen kırıntılar Türk dili incelemelerinde müstakil olarak ele alınmamıştır. Çalışma da hem bu duruma dikkat çekmek hem de bu alana katkı sunmak için yapılmak istenmiştir. Çalışma malzemeleri olarak tarihî Batı Türkçesi tıp metinleri tercih edilmiştir. Çünkü tıp metinlerinde yer alan ilaç tariflerinde kırıntı adlarının sıklıkla kullanıldığı gözlenmiştir. Belge tarama yöntemiyle belirlenen ve analiz edilen verilere göre tıp metinlerinde bitkilerle ilgili kırıntılar daha fazladır. Onu sırasıyla madenler ve hayvanlarla ilgili kırıntılar izlemektedir. Çöp, tılaşe, bürāde gibi sözcükler ortak olarak kırıntıların adlandırılmasında yararlanılmıştır. Bununla birlikte yalnızca bir alana mahsus sözcükler de tespit edilmiştir: bürāde, ıḳlìmiyā, nuḳura, rìze, ṭalḳ, tūbāl sözcüklerinin yalnızca madenlerle; budaḳ, çoḳmar, çubucuḳ, çubuḳ/çupuḳ, daḳìḳ, düvlecük, fulūs, ḫaşeb, ḫaṭab, kesksūn, kerm, ḫennā, ḳoza, kepek, nişāre, nişeste, nuḫāle, odun, ṣaman, sendūs, şevbeşìnì/ şevbeşnì/ şūbeşbenì/ şūbeşbinì/ şūbeşìnì/ şūbeşìn/ şūyeşeynì, tibn, yalnızca bitkilerle; feşşāre yalnızca hayvansal parçalarla ilgili kırıntıları ifade etmek için kullanılmıştır. Sınırlı sayıda ve tek bir alandaki metinler üzerinde yapılan çalışmalarda bile (29 bitkilerle ilgili; 9 madenlerle ilgili; 3 hayvanlarla ilgili) toplamda 41 madde başı belirlenmiştir. Bu sayı ilgili madde başlarının çeşitleriyle birlikte 75’e çıkmaktadır. Bu sayı farklı metinler ve ağızlar üzerinde yapılacak çalışmalarla daha fazla artabilecek özelliktedir. Bunların ortaya çıkarılması Türkçenin söz varlığı çalışmaları başta olmak üzere Türk kültür tarihi, dil tarihi çalışmaları için de katkı sunacaktır.